W okresie przypadającym na wybuch drugiej wojny światowej odkryto jeszcze jeden wyróżnik krwi, tzw. Czynnik Rh. Czynnik Rh jest substancją obecną w ścianie krwinek czerwonych u 85% ludzi. Rh tych osób określa się, jako RH dodatnie (Rh+), u pozostałych natomiast, jako Rh ujemne (Rh -).
Czynnik Rh wraz z grupą krwi określaną w układzie AB0 jest wyznacznikiem zgodności różnych rodzajów krwi przy jej przetaczaniu. Jeżeli osobie o ujemnym Rh przetoczy się krew Rh-dodatnią, wówczas może dojść do hemolizy, czyli rozpadu czerwonych krwinek i do niedokrwistości.
Oprócz tego katabolity, czyli produkty wzmożonego wówczas rozkładu czerwonych krwinek, powodują ogromne szkody w organizmie człowieka. Stąd konieczność dokładnego określenia grupy krwi przed wykonaniem przetoczenia.
Czynnik Rh odgrywa pewną rolę w występowaniu niektórych chorób u dzieci, jeżeli istnieje niezgodność w zakresie tego czynnika między matką a płodem. Również istnienie takiej różnicy między mężem a żoną jest wskazówką, że żona musi być dokładnie obserwowana w okresie ciąży, jeżeli ma RH-ujemne, a mąż Rh-dodatnie.
Jakie są przyczyny nietolerancji na czynnik Rh?
Związek białkowy na powierzchni czerwonych krwinek ma u pacjenta osiadającego Rh dodatnie budowę do złudzenia przypominającą strukturę bakterii. W normalnych jednak warunkach układ immunologiczny człowieka natychmiast rozpoznaje komórki własnego organizmu i ciała obce – w przypadku osoby o dodatnim Rh układ odpornościowy nie atakuje więc czerwonych krwinek, ponieważ rozpoznaje znajdujący się na nich związek jako przyjazny dla organizmu.
Oczywiście układ immunologiczny nie zniszczyłby także czerwonych krwinek dawcy z RH ujemnym.
Sytuacją szczególną jest niezgodność Rh między matką a płodem, do której dochodzi, gdy matka ma Rh ujemne, a ojciec Rh dodatnie. Ojciec może przekazać pierwszemu dziecku swoją cechę Rh-dodatnią. Podczas porodu krwinki czerwone Rh-dodatnie przechodzą do ustroju matki o Rh ujemnym. Organizm matki wytwarza przeciwciała przeciw Rh-dodatnim krwinkom płodu.
Podczas pierwszej ciąży dziecku nie grodzi żadne niebezpieczeństwo, ponieważ układ immunologiczny matki nie reaguje jeszcze na pozytywny czynnik Rh u płodu. Jeżeli natomiast w drugiej ciąży sytuacja się powtórzy i płód będzie Rh-dodatni, to przeciwciała zaatakują i zniszczą krwinki Rh-dodatnie. Dochodzi wówczas do upośledzenia procesu transportu tlenu, co stanowi śmiertelne zagrożenie dla nienarodzonego dziecka.
Jak leczy się następstwa konfliktu serologicznego?
Możliwości leczenia nietolerancji na czynnik RH są bardzo ograniczone, a skutki zdrowotne mogą być bardzo poważne. Przede wszystkim dokonuje się transfuzji wymiennej (podczas jednej transfuzji wymienia się około 75% krwi dziecka) oraz szeregu innych zabiegów. Niekiedy zachodzi potrzeba skomplikowanego leczenia płodu. Z tego też względu medycyna skupia się głównie na zapobieganiu następstwom komplikacji.
Jak można zapobiegać wystąpieniu konfliktu serologicznego?
Przy transfuzjach krwi sprawdza się grupę krwi najpierw w laboratorium, a później jeszcze raz przy łóżku chorego. Dodatkowo wykonuje się przed transfuzją małą próbę z krwią dawcy i odbiorcy, która powinna wykazać ewentualny brak tolerancji. Istnieje również sprawdzony i skuteczny środek umożliwiający stwierdzenie konfliktu serologicznego u kobiet ciężarnych.
Żeby zapobiec wystąpieniu nietolerancji na czynnik Rh u płodu, określa się najpierw grupę krwi matki. Jeśli matka ma Rh dodatnie, dziecku nie zagraża żadne niebezpieczeństwo. Jeśli natomiast matma ma RH ujemne, trzeba zbadać czynnik RH u ojca. Jeżeli okaże się, że oboje rodzice maja Rh ujemne, to dziecku nic nie zagraża.
Tylko w przypadku, gry matka ma Rh ujemne, a ojciec Rh dodatnie, należy liczyć się z poważnym ryzykiem, począwszy od drugiej ciąży.
Najrozsądniej jest przeprowadzić wszystkie badania już przed pierwszym porodem. Lekarz może wówczas podjąć odpowiednie działania zapobiegające przyszłym komplikacjom. Polegają one na tym, że matka otrzymuje przeciwciała, które tłumią wrażliwość układu immunologicznego jej organizmu.
Metoda ta pozwala zapobiec, w czasie drugiej ciąży, niszczeniu przez organizm matki czerwonych krwinek dziecka z Rh dodatnim.
Ważne
Bardzo trudno jest wyleczyć objawy nadwrażliwości na czynnik Rh, jeśli już raz wystąpiły. Komplikacjom można jednak wcześniej zapobiec, określając grupę krwi matki. Lekarz może wówczas przeprowadzić dalsze badania oraz podjąć odpowiednie środki w celu uniknięcia ryzyka. Z tych względów tak bardzo ważna jest opieka lekarska nad kobietą ciężarną. Tylko w ten sposób można bowiem należycie zadbać o zdrowie dziecka i matki.
