Pierwsze standardy dietetyczne oraz tabele żywienia zostały opublikowane w Stanach Zjednoczonych w XIX wieku. Główną rolę odgrywały w nich białka, tłuszcze oraz węglowodany, a także warzywa i owoce. Na przestrzeni lat model odżywiania ulegał modyfikacjom, w zależności od wyników przeprowadzanych badań naukowych i zaleceń dietetyków. Polegały one na odmiennym doborze rodzaju produktów spożywczych oraz zalecanej ilości spożywania produktów zbożowych, nabiału, mięsa, warzyw, owoców, tłuszczy i słodyczy. W 1992 roku powstała Piramida Żywienia USDA, na której wzorowali się późniejsi autorzy podobnych piramid w innych krajach, między innymi w Polsce. Jak obecnie wygląda prawidłowe żywienie?
Piramida żywienia
Zasady prawidłowego odżywiania w naszym kraju opierały się na piramidzie żywienia, która została sporządzona przez specjalistów z Instytutu Żywności i Żywienia w Warszawie. Umieszczono w niej pięć grup produktów spożywczych: produkty zbożowe, warzywa, owoce, mleko i jego przetwory oraz mięso. Podstawę piramidy stanowiły produkty zbożowe, dostarczające energii, niezbędnej do prawidłowego funkcjonowania organizmu (które należało spożywać 5 razy dziennie). Wyżej, na drugim stopniu, znajdowały się warzywa i ziemniaki (należało je spożywać 4 razy dziennie). Na trzecim stopniu znalazły się owoce, które powinno się jeść 3 razy dziennie. Mleko i nabiał były na stopniu czwartym, z zaleceniem spożywania ich w dwóch porcjach w ciągu dnia. Na szczycie piramidy było mięso, ryby i jaja oraz nasiona roślin strączkowych. Produkty te miały być spożywane tylko jeden raz w ciągu dnia. W pierwszej piramidzie żywienia nie było olejów roślinnych ani słodyczy. Po wielu modyfikacjach współczesna piramida żywienia zbudowana jest z sześciu poziomów. Opiera się ona na aktywności fizycznej oraz warzywach i owocach. Węglowodany znalazły się dopiero na trzecim stopniu, ale nadal stanowią podstawowe źródło energetyczne (45-65%). Na miejscu czwartym umieszczone jest mleko i produkty mleczne. Piąty poziom zajmuje mięso, ryby, jaja i nasiona, a na samym szczycie oleje roślinne i tłuszcze.
Zasady prawidłowego odżywiania są następujące:
- Należy regularnie spożywać 5 posiłków dziennie (nie zapominając o częstym piciu wody – ok. 1,5 litra w ciągu dnia).
- Podstawę jadłospisu powinny stanowić różnorodne warzywa i owoce, w proporcji: 3/4 – warzywa i ¼ – owoce.
- Głównym źródłem energii są węglowodany, dlatego należy spożywać produkty zbożowe, najlepiej pełnoziarniste.
- Powinno się wypijać ok. 3-4 szklanki mleka dziennie (można je zastąpić jogurtem, kefirem, maślanką).
- Należy spożywać chude mięso, ryby, jaja oraz nasiona roślin strączkowych.
- Nie wolno spożywać słonych przekąsek i produktów typu fast food. Tłuszcze zwierzęce lepiej zastępować roślinnymi.
- Należy ograniczać spożycie soli oraz słodkich napojów, a także słodyczy. Można je zastąpić owocami, orzechami, ziołami i przyprawami.
- Podstawą zdrowia jest aktywność fizyczna (co najmniej 1 godzina dziennie) i zdrowy sen.
Czym jest żywność specjalnego przeznaczenia medycznego?
Odpowiednie odżywianie organizmu sprawia, że funkcjonuje on prawidłowo i jest odporny na infekcje. Dlatego tak ważne jest stosowanie na co dzień zasad prawidłowego odżywiania. Aby nie dopuścić do powstania niedoborów żywieniowych, które są najczęstszą przyczyną wielu chorób, specjaliści opracowali tzw. żywność specjalnego przeznaczenia medycznego. Zawiera ona węglowodany, białko, tłuszcze, minerały oraz witaminy, niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Dzięki niej nie dopuszcza się do powstania niedoborów żywieniowych oraz przyspiesza się proces powrotu do zdrowia.
Kiedy stosować żywienie medyczne?
W wielu sytuacjach żywienie medyczne jest jedynym sposobem dostarczenia chorym niezbędnych składników odżywczych. Dotyczy to sytuacji, w których pacjenci nie mogą lub nie są w stanie samodzielnie spożywać posiłków. Należy do nich brak samodzielności, wszelkiego rodzaju ograniczona sprawność ruchowa (niedowład kończyn, bezwład, choroba Parkinsona, choroba Alzheimera) oraz schorzenia gardła lub przełyku (utrudniające lub uniemożliwiające gryzienie oraz przełykanie pokarmów). Żywność specjalnego przeznaczenia medycznego jest również bardzo pomocna w sytuacjach związanych z brakiem apetytu u chorego (zwłaszcza dzieci), jadłowstrętem oraz zaburzeniem smaku (towarzyszącym chemio- i radioterapii). Żywienie medyczne wskazane jest szczególnie dla osób z poważnymi chorobami układu pokarmowego (nieswoiste zapalne jelit, choroby trzustki i wątroby, nowotwór trzustki, rak żołądka, rak przełyku). Bardzo pomocne są produkty wysokobiałkowe w przypadku pacjentów po przebytym udarze, urazie głowy, w okresie przed- i pooperacyjnym, chorych na mukowiscydozę, anoreksję, fenyloketonurię lub stwardnienie zanikowe boczne. Żywność specjalnego przeznaczenia medycznego zapobiega również niedożywieniu organizmu w przypadku występowania nudności, wymiotów, zaparć i biegunek. Zobacz też inną publikację: „Czy wiesz, czym jest żywienie medyczne i jak pomaga w walce z chorobą?“.
Warto pamiętać, że odpowiednie żywienie w chorobie oraz rekonwalescencji stanowi niezwykle istotny element, ułatwiający szybki powrót pacjenta do zdrowia.
