Układ odpornościowy (immunologiczny) ma za zadanie obronę organizmu przed zagrożeniem ze strony szkodliwych substancji: toksyn, kancerogenów, bakterii, wirusów i grzybów. Chroni nas również przed szkodliwymi substancjami powstałymi w organizmie: produktami przemiany materii, czy uszkodzonymi komórkami. Rozpoznaje szkodliwe cząsteczki (antygeny, patogeny) i kieruje przeciw nim odpowiedź immunologiczną, czyli niszczy je i usuwa z organizmu.
Budowa układu odpornościowego
Układ immunologiczny to system złożony z narządów i substancji rozmieszczonych w całym organizmie, które działając wzajemnie, chronią nas chorobami. Można porównać go do wojska: potrzebuje generałów, żołnierzy, ale również broni i amunicji oraz całego zorganizowanego systemu przepływu informacji i zaopatrzenia. Układ odpornościowy jest ściśle związany z układem limfatycznym, który składa się z narządów limfatycznych i komórek odpornościowych:
Narządy limfatyczne pierwotne to grasica i szpik kostny, w nich powstają limfocyty – jeśli zostaniemy przy porównaniu do wojska, to są szkoły wojskowe.
Narządy limfatyczne wtórne: śledziona, migdałki i węzły chłonne, kępki Payera w jelicie cienkim – to poligony, gdzie żołnierze ćwiczą swoje umiejętności: zapewniają one odpowiednie środowisko, w którym limfocyty mogą się rozwijać i działać.
Komórki odpowiedzialne za powstanie odpowiedzi immunologicznej to
limfocyty – nasze wojsko.
Limfocyty T (komórki cytotoksyczne) powstają w grasicy mają za zadanie usuwać wirusy i komórki kancerogenne.
Limfocyty B powstają w szpiku kostnym i są zależne od naczyń limfatycznych w jelitach. Ich zadaniem jest wytwarzanie przeciwciał.
Komórki pomocnicze można porównać do broni, to z ich pomocą limfocyty spełniają swoje zadania:
komórki plazmatyczne (wytwarzają przeciwciała),
granulocyty i makrofagi (usuwają martwe i uszkodzone komórki). Komórki te wydzielają substancje:
przeciwciała i cytokiny – to ich amunicja.
Aby układ odporność mógł działać, potrzebuje również budulca, substancji, które musimy dostarczyć w codziennej diecie: produkty białkowe pochodzenia roślinnego i zwierzęcego (aminokwasy), tłuszcze (kwasy tłuszczowe nasycone i nienasycone), węglowodany proste i złożone, mikro i makroelementy.
Więcej na temat znaczenia podstawowych składników pokarmowych w budowaniu układu odpornościowego u chorych na nowotwór przeczytasz
tutaj.
Odporność nabyta i wrodzona
Odporność, która organizm sam buduje, nazywamy
odpornością nabytą. Układ odpornościowy ściśle współpracuje z układem nerwowym, ma swoistą pamięć i potrafi rozpoznawać zagrożenie, na które już wcześniej był narażony. Przez całe nasz życie uczy się odróżniać komórki pożyteczne od szkodliwych, poprzez kontakt z nimi.
Mamy również
odporność wrodzoną, która jest nam dana od urodzenia.Można powiedzieć, że jest to pierwsza linia obrony. Gdy do organizmu dostają się bakterie, to dzięki komórkom odporności wrodzonej, organizm stara się je zwalczyć.
Oba rodzaje odporności współdziałają ze sobą. Najpierw reaguje odporność wrodzona, a gdy ona nie radzi sobie z zagrożeniem, lub gdy go nie rozpozna, do akcji wkracza odporność nabyta.
Nieprawidłowe działanie układu odpornościowego
Jeśli układ immunologiczny działa prawidłowo – rozpoznaje zagrożenie i nas przed nim broni.
Powtarzające się infekcje świadczą o problemach z układem odpornościowym, które mogą być dziedziczne (słaba odporność wrodzona) i wówczas mamy na nie ograniczony wpływ. Częściej jednak są to problemy wtórne spowodowane chorobami i ich leczeniem (nowotwory, cukrzyca), niedożywieniem, stylem życia, starzeniem się i infekcjami (np. HIV). Słaba odporność sprawia, że układ immunologiczny nie jest sobie w stanie poradzić z antygenami i jest odpowiedzialna za nawracające i przedłużające się stany chorobowe, ale również za powstanie niektórych chorób (np. nowotwory).
Gdy układ odpornościowy traci umiejętność odróżniania i atakuje własne komórki, traktując je jako intruzów, mamy do czynienia z chorobami autoimmunologicznymi (m.in. zapalenie stawów, cukrzyca typu I, Hashimoto, stwardnienie rozsiane).
Złe działanie układu odpornościowego, kiedy nie potrafi on prawidłowo rozpoznać substancji trafiających do organizmu z zewnątrz, skutkuje między innymi alergiami.
