Prawidłowy rytm wypróżnień może u poszczególnych osób bardzo się różnić. Najczęściej większość osób oddaje stolec regularnie, jeden lub dwa razy dziennie, a zdarza się, ze nawet częściej. Niektóre jednak osoby miewają wypróżnienia zaledwie co dwa, trzy dni i nie powoduje to u nich żadnych dolegliwości.
O zaparciach (obstipatio) mówi się, gdy do defekacji dochodzi rzadziej niż zazwyczaj, wypróżnienie wymaga dużego wysiłku lub konieczne jest użycie środka przeczyszczającego, wydalony stolec jest twardy i pozostaje uczucie niepełnego wypróżnienia wyróżnia się następujące postaci zaparć:
– ostre zaparcia.
– przewlekłe zaparcia.
– przemijające zaparcia.
– zaparcia wywołane poszerzeniem jelita grubego.
Ostre zaparcia
O ostrym zaparciu mówi się, gdy nagle dojdzie do całkowitego braku wypróżnień. W przypadku osób, które dotychczas wypróżniały się bez problemów, należy myśleć raczej o mechanicznej przeszkodzie, która przez kilka godzin lub dni powoduje brak stolca. Czasami jest nią na przykład kamień żółciowy. Inna przyczyną nagłego braku stolca może być osłabienie ruchów robaczkowych (perystaltyki) jelit, co powoduje zahamowanie przesuwania się treści pokarmowej.
Najczęstszą przyczyną zwolnienia lub braku perystaltyki są inne ostre schorzenia jamy brzusznej, na przykład atak kolki żółciowej, ograniczone zapalenie otrzewnej oraz zapalenie uchyłków jelita grubego. Ostre zaparcia mogą być również następstwem urazu mózgu lub złamania kręgosłupa, gdy dojdzie do uszkodzenia nerwów odpowiedzialnych za prawidłowe oddawanie stolca.
Jeżeli zaparcie utrzymuje się dłużej, na przykład przez kilka tygodni, to przyczyną jest prawdopodobnie guz lub polip w jelicie grubym. Niekiedy miejscowe zmiany w odbycie, na przykład rozpadlina, mogą spowodować zmianę rytmu wypróżnień.
Zaparcia przewlekłe
Są one najczęstsza przyczyną wszystkich zaparć. U około 40% mężczyzn i 50% kobiet pojawiają się długotrwałe trudności z wypróżnieniem. Z tego aż 25% osób stale przyjmuje środki przeczyszczające.
Przy przewlekłych zaparciach stolec oddawany jest, co drugi lub trzeci dzień, czasami nawet rzadziej. Kał jest suchy i zbity, wydalenie twardego stolca wymaga bardzo dużego wysiłku. Pacjent ma ciągłe uczucie niepełnego wypróżnienia, co często powoduje osłabienie apetytu. Przewlekłe zaparcia są najczęściej wynikiem nieprawidłowej pracy jelit. Resztki pokarmowe pozostają zbyt długo w jelicie grubym, gdyż perystaltyka jest za słaba (postać atoniczna zaparcia).
Przyczynami nieprawidłowej perystaltyki często są przewlekłe i nieodwracalne schorzenia. Należą do nich: zapalenie mózgu i opon mózgowych, guzy mózgu, zakrzepy i zatory w naczyniach mózgowych, choroba Parkinsona lub zaburzenia elektrolitowe, na przykład podwyższony poziom wapnia we krwi. Najczęściej jednak przyczyną przewlekłych zaparć są nieprawidłowe nawyki żywieniowe oraz niezdrowy tryb życia. Należy tu wymienić przede wszystkim spożywanie produktów niskoresztkowych, brak wysiłku fizycznego, życie w pośpiechu (stres powoduje kurczliwość jelita grubego – postać spastyczna zaparcia), a także regularne nadużywanie środków przeczyszczających. Po prostu zaczyna brakować naturalnych bodźców pobudzających ruchy robaczkowe jelit.
Zaparcia przemijające
Zaparcia przemijające pojawiają się tylko w określonych okolicznościach i po pewnym czasie same ustępują. Trudności z wypróżnieniem mogą być wynikiem zmiany trybu życia, na przykład w czasie podróży, lub następstwem ostrej choroby, takiej jak kolka nerkowa czy zatrucie. Także przyjmowanie niektórych leków może spowodować przewlekłe zaparcia. Trudności przy oddawaniu stolca bardzo często pojawiają się w ciąży oraz w okresie przedmiesiączkowym.
Zaparcia w wyniku poszerzenia jelita grubego
Zaparcia mogą być również następstwem nieprawidłowego poszerzenia jelita grubego, przez co przemieszczanie się treści pokarmowej jest utrudnione. Schorzenie to jest określane jako „megacolon” i towarzyszy chorobie Hirschsprunga.
Ostrzeżenie
W przypadku pojawienia się trudności z wypróżnieniem nie należy od razu sięgać po środki przeczyszczające. Mogą one bowiem spowodować podrażnienie błony śluzowej odbytu, w efekcie czego zaparcia tylko się nasila. Najrozsądniej jest w pierwszej kolejności zasięgnąć porady lekarskiej.